|
Plattmaster |
 |
English summary - deutsche Zusammnfassung
Wat hebbt de Römers mit Plattdüütsch to doon? Jedereen kennt jo de plattdüütsche Översetten vun Asterix un Obelix. Un den Snack "de sünd jo mall, de Römers". Man mit de Römers hebbt wi mehr to doon, as du denks. Gifft 'n Slag Wöör, de wi ut anner Spraaken hebbt, ook vun de Römers ehr Latinsch. Wenn wi dat nipp un nau ankiekt, denn gifft dat tominns twee Tieden, wo dat vun kümmt. Kanns ook spraakwetenschaaplich överleggen.
1. De Römertied. As Gaius Julius Caesar Consul worn weur, dor keem he na Gallien. Un denn keem Augustus, so hebbt se den Octavian nöömt. De hett sien Söhn Germanicus na Germanien laaten. Wies ok sien Generol Quintilius Varus, dat he Germanien kregen schall. Obers op letzt hett Arminius em kreegen. Bi Kalkriese. Un denn hebbt sick de Römers trücktrocken na Süden un hebbt dor den Limes inricht. Obers Hökers keem na uns Rebeet. Nich to knapp. Kanns an olen Römerkrom sehn, wat hüüt noch in`n Norden to finnen is.
Un ut de Tied kümmt `n Slag Wöör, de wi vun de Römers aflustert hebbt. Dat dat ut de Tied is, kanns an sehn, dat de tweede Luudschuwen nich passert is. Denn mutt dat vör dat Enn vun de Römers ween sien. So wat vör 500 na Christus. To`n Bispill de "Tegel". Kümmt vun "TEGVLA" (tegula). Op Hoogdüütsch sünd dat de "Ziegel". Wi obers seggt "t" un nich "z". Un dat "e" na dat "T" is ok noch so un nich to`n "i" woorn. De "Koopmann" kümmt vun "CAVPO" (caupo). Dat "p" hebbt wi beholln, anners as de Hoochdüütschen, de dor 'n "f" ut mookt hebbt. "TOLONIVM" (tolonium) is bi uns de "Toll" un nich de "Zoll".
To düsse Oort, de Wöör intodeelen, mööt wi obers noch wat bemarken. Dat is nich jümmer seker, dat dat Woord ut de ole Tied kümmt. To'n Iersten gifft dat Wöör, de du dat nich anmarken kanns, wat se schuuvt hebbt. To`n Bispill Finster = fenestra = Fenster. To'n Tweeden kann dat angahn, dat de Wöör bi dat Utlehn an uns plattdüütsche Snackwies torecht sniedert woorn sünd. Een Henwies gifft dat, wenn de sülvigen Wöör in't Hoogdüütsche anners sünd. Obers dat kann annerwegens ook angahn, dat ook in`t Medeloller latinsche Wöör unafhangig vun de Hoogdüütschen ut dat medelöllerige Latinsch in`t Plattdüütsche opnahm woorn sünd. Kann obers ook angahn, dat latinsche Wöör ut dat Ingelsche na de plattdüütsche Spraak kaamen sünd.
Un noch een Anmerken: Wi mööt ook in'n Kopp beholln, dat dat ole Sassisch un dat Latinsch een gemeensom Woddel hebbt: Beid sünd indoeuropäische Spraaken. Wöör as "trecken" = "trahere", wo uns Trecker un de latische Tractor vun afkümmt, sünd ook in de annern germanschen Spraaken to finnen, so as in dat Dänsche ("trække") un Norwegsche ("trekke"). Ook t.B. de Draken, de op latinsch Draco heet un op Islannsch Dreki.
| Lingua Latina | plattdüütsch (Low Saxon) | hochdeutsch | english meaning of Low Saxon word |
|---|---|---|---|
| 1. verba antiqua | 1. ole Wöör | 1. alte Wörter (Antike) | 1. older Words (antique) |
| bicarium | Beker | Becher | beaker |
| campus | Kamp (in Flurnamens) | Feld | field |
| cauponari | köpen, keupen | kaufen | buy |
| coquina | Keuk | Küche | kitchen |
| discus | Disch | Tisch | table (roman word » dish) |
| moneta | Mönt | Münze | mint, coin |
| murus | Muur, Mur | Mauer | Wall |
| panna | Pann | Pfanne | pan |
| paraveredus | Peer | Pferd | horse |
| plantae | Planten | Pflanzen | plants |
| pilum | Piel | Pfeil | pile, arrow |
| pondo | Pund | Pfund | pound |
| speculum | Spegel (spe:gel) | Spiegel | mirror |
| scutella | Schötel | Schüssel | scuttle |
| via strata | Straat | Straße | street |
| tegula | Tegel, Backsteen | Ziegel, Ziegelstein, Dachziegel | tile, brick |
| tolonium | Toll | Zoll | toll |
| trahere | trecken | ziehen | tear |
| vinum (wi:num) | Wien (wi:n) | Wein (wain) | vine (wain) |
2. As nu de Germanen dat Christendom bipuult kreegen hebbt, vun de Mönken ut England un Irland un so, denn keem de Kark. Un denn dat Latinsch un Greeksch vun de Kark. Dor weer dat ut mit de olen Asen, mit Wotan, Thor un so. Ut de Tied hebbt wi Wöör as Pingsten (pentekosté = de föfftigste dag na Ostern), de Engels (angeli), de Düwel (diabolus), de Kark (kyriakón), de Paster (Pastor). Dat weer dat freuge Medeloller.
3. Un denn dat hooge Medeloller un de niege Tied. Nich blots de Kark harr dat mit dat Latinsche, ook de Staat un de Afkaaten. Ut de Tied hebbt wi dat faak, dat de Wöör gor nich afännert sünd. Se sünd as echte Fremdwöör bleewen. Obers inbaut in Snacks. Af un an ook falsch na den Sinn. To'n Bispill: Ik schall di 'n Lex geewen. Sün ook af un an latinsche Wöör in't Plattdüütsche in'n Bruuk, de dat in't Hoogdüütsche so nich (dw. mehr) gifft, to'n Bispill "obstinaatsch".
| Lingua Latina | plattdüütsch (Low Saxon) | hochdeutsch | english meaning of Low Saxon word |
|---|---|---|---|
| 3. verba ab aevo medio et novo | 3. niegere Wöör (Medeloller, Nutied), Bispeel | 3. neuere Wörter (Mittelalter, Neuzeit) | 3. Words from medevial Latin and Neolatin |
| advocatus | Afkaat | Rechtsanwalt | advocate |
| arca | Ark | Arche | ark |
| calendarium | Klenner | Kalender | calender |
| cepula (cepa mina) | Zippel | Zwiebel | onion |
| corona | Kron | Krone | crown |
| cuminum | Kööm, Köömkruut | Kümmel, | cumin, strong alcoholic drink with cumin |
| lectio et lex | Ik schall di'n Lex geewen | Ich werde dir eine Lehre erteilen (wobei lex eigentlich =Gesetz) | I shall teach you a lesson |
| mores | Ik war di Mores bipuuln | Ich werde dich Benehmen lehren. | I'll teach you how to behave |
| obstinare (p.p. obstinatus) | obstinaatsch, opsternaatsch | aufsässig, aufdringlich, starrköpfig | to be persisting in |
| patrimonium | Patrimonial | Gerichtsbarkeit durch den Grundbesitzer / die Obrigkeit | |
| perceptor | Persetter, Persepter | Lehrer | teacher |
| schola | School | Schule | school |
| simulare | simeleern | überlegen, so tun, als ob man überlegt | to think about sth. and to simulate to think about sth. |
| syllabus | sillabeern | nach Silben sprechen | to speak according the syllabi |
English summary - deutsche Zusammnfassung
Summary: The Low Saxon language has some Latin loanwords, partly from the age of the Roman Empire, partly from church Latin or other medevial and present Latin. The analysis of spelling and sound shifting compared to Upper German (Hochdeutsch) may give hints, when the integration of Latin words occurred. Some Latin loanwords and Latin expressions are not found in the upper German language of today, like "obstinatsch, Persepter, sillabeern".
Zusammenfassung: Die niederdeutsche Sprache weist einige lateinische Lehnworte auf, teils aus der Zeit des Römischen Reiches, teils aus dem Kirchenlatein, teils aus dem mittelalterlichen und neuzeitlichen Latein. Die Analyse der Laute und der Lautverschiebung im Vergleich zur hochdeutschen Sprache kann Hinweis darauf geben, wann die Integration der lateinischen Wörter erfolgte. Einige lateinische Lehnworte und Ausdrücke findet man nicht (mehr) im Hochdeutschen, z.B. "obstinatsch, Persepter, sillabeern".
http://www.geocities.com/Athens/Parthenon/7595/
Für die Hochdeutschen: Diese Seite berichtet über Plattdeutsch und die Hinterlassenschaft der Römer in der niederdeutschen Sprache.
disclaimer: as dat LG Hamborg seggt hett, schall man sick vun all´ns distanzeern, wat nich op den eegen server is. Dat is mit düssen disclaimer doon un güldet för all links, schulln se nu vergahn, nu oder tokümstig sien, op welk Sied vun plattmaster ok jümmers.