Plattdüütsch -
Spraak oder Dialekt?
hochdeutsch - plattdeutsch
- english
Een Resoneern vun Plattmaster över den Status vun uns Spraak
Plattdüütsch - de Weg dal
Dat weer lang een Stried, wat Plattdüütsch nu een eegen Spraak
oder blots ´n Dialekt is. Dat keem wohl ook dorvun, dat dat twors 'n
Barg plattdüütsche Böker gifft, man keen Duden. Dat hett
wohl ´n Slag Vörslä geeven, obers keen een hett sich dörsett.
(Hett ook sien Goodet, üm so´n Stried as över de hoochdüütsche
Rechtschrief-Reform sünd wi um rum kamen.
In´t Medeloller weer jo de Hanse-Tied. Dormols weer Platt ´n
lingua franca un de Lüü hebbt ok in Norwegen un annerwegens
Platt snackt, wenn se an´t verhanneln un hökern weern. Un ook de
Politik un de Dokumentens weern op Platt.
Man denn weer de Tied toenn. Plattdüütsch weer vör all´ns
de Spraak vun´t gemeene Volk. So wöör denn Platt so bruukt
as in´n Süden de oberdüütschen Dialekten. De feinen
Pinkels un de Obrigkeet holln sick an´t Hochdüütsche. Un
wenn denn dat gemeen Volk dat verseuken dee, denn keem dor Missingsch rut
- ´n Spraakform mit hochdüütsche Wöör un plattdüütsche
Grammatik. För de Hochdüütschen hett sick dat bannig falsch
anheurt. Platt kreeg dat Anseehn, dat platt snacken to een slecht Hochdüütsch
feurt. Platt hebbt se nu as Dialekt ankeeken, de för de Hochdüütschen
nich to verstohn is. De Öllern hebbt sick nu anstrengt, tohuus blots
keen Platt to snacken. Platt weur jo Gift för de hochdüütsche
Spraak vun de Kinners. De schööt jo "wat Beters" warrn
un dorför - so meen de Öllern - döcht plattdüütsch
nich.
Konträre Lööp
Grod in dat twintigste Jorhünnert geef dat twee konträr Lööp
- Op de een Sied weur Hochdüütsch jümmers dominanter,
grod in de Metropolen. Dat harr sien Ursaak in den hochdüütschen
Ünnericht in de Schoolen un hooge Schoolen. Un in Radio un
Kiekschapp hebbt se meist blots hochdüütsch snackt. Sogor
Ohnsorg weur för´t Kiekschapp in so´n Ort afmildert
Missingsch. Un denn geef dat jo unfriwillig un friwillig Totog ut annner
Rebeeten. Na den tweeten Weltkreeg sünd Millionen vun Flüchtlingen
ut hochdüütsche Rebeeten in´n Osten kamen. Un de Mobilität
un dat Globaliseern bringt ook hüüt noch veel Lüü in´n
Norden, de keen Platt köönt (un Plattdüütsche in
anner Rebeeten). So is denn Hochdüütsch - besünners in de
Stadt - de normale Umgangsspraak woorn..
- Op den anner Sied hebbt de Lü klorkreegen, dat Plattdüütsch
een Deel vun de norddüütsche Identität is. De Lü
hebbt op Heimot keeken, in de Jugendbewegung un de Nazis hebbt dat
verseukt, Platt as ´n Deel vun ehr "Bloot un Boden".Ideologie
to bruuken. Denn keem dat in de 70er Johrn dorto, dat de Leedermoker -
to´n Deel ünnern Influss vun de 68er - de plattdüütsche
Leeder un Vertelln as een Deel vun de Identität vun de "Arbeiter
und Bauern" rutrkraamt un wedder populär mookt hebbt. Platt
weur wat, wat nich "Establishment" is un wat nich to de
Rieken, sünnern to de Armen heurt. Platt is nich de Spraak vun de
Bonzen, sünnern vun de Ketelkloppers. So hebbt denn mennig Lü
de plattdüütsche Spraak för ehr Politik bruukt.
Obers denn keem dat ok dorto, dat över den Parteikrom weg de Lü
den Wert vun uns Spraak wedder in´n Kopp kreegen. Plattdüütsch
weur nu as een Stück Heimot un Minschlichkeet in een jümmers
mehr vertechnikte Welt ankeeken un ganz klor as tweete Spraak - ook as
Spraak vun't Hart - bruukt un pleegt. Un ook in´t Internet gifft
dat nu all 'n Barg op Platt - plattdüütsch is "Webspraak"
worrn.
Un an´t Enn vun´t 20. Johrhunnert hebbt se Plattdüütsch
in de
Europäisch
Charta vun de Regionol- un Minnerheetenspraaken opnahm. Nu is Plattdüütsch
ook offiziell un internatschonal een eegen Spraak.
Wat mookt nu Platt to een eegen Spraak?
- Plattdüütsch hett dat
tweete
germanisch Luudschuuwen nich mitmookt. Dat hett Plattdüütsch
gemeen mit Friesch, Dänsch, Schwedsch, Norwegsch, Islännsch un
Faröersch un meist ok mit Ingelsch un Hollandsch. Un dat mookt een Ünnerscheed
na de medel- un oberdüütschen Spraakgruppen.
- Wi hebbt ´n groten Slag Wöör, to de dat in´t
Hochdüütsche un in de hochdüütschen Dialekten keen
verwandte Wöör gifft, dorgegen obers in't ole angelsassische
Ingelsch, in't Ingelsche un in de skandinavschen Spraaken. All´ns
tohoop rekent, köönt dat good över 20 Perzent vun uns
plattdüütsche Wöör ween, de keen direkt Pandang in´t
Hochdüütsche hebbt. Deelwies sünd dat oole Wöör,
de dat ook in anner nedergermanschen Spraaken gifft (t.B. Steert),
deelwies as sünnerlich eegen plattdüütsche Wöör
as nickkoppen, rallögen, schirrwarken.
- Ook Wöör, de mit hochdüütsche Wöör
verwandt sünd, sünd faak dichter bi dat angelsassische, dat
Ingelsch vandag (vgl. De Nordsee-Wöörlist
Platt-English-Deutsch-Anglo-Saxon) oder de skandinavschen Spraaken
un dat Hollandsche as bi dat Hochdüütsche.
- De Grammatik wiest Ünnerscheed to dat Hochdüütsche io.
- Dat sünd - as in´t Ingelsche - bloots 3 Kasus för
de Deklination. Dativ un Akkusativ sünd een un dat sülve.
(t.B. "Ik kiek di an" - "Ik geev di
wat")
- Dat gifft - as in´t Hollandsche - bloots twee 2
Artikelgenera: de (m,f) und dat (n)
- De Dialekten in'n Norden vun uns Rebeet mokt dat Partizip jümmers
ahn ge-, liekers as de skandinavschen Spraaken un dat
Ingelsche. In'n Westen un Süden obers mokt se dat Partizip faak
mit ge-, so as in´t Düütsche un
Hollandsche. In't Medeloller hebbt se
obers in dat opschreewen offizielle Nederdüütsch beid
Formen bruukt.
- Bi Frogen ümschreewt wi faak dat Verb mit "doon",
so as de Ingelschen mit "to do"
- Dat gifft ´n Slag "Ingväonismen", dat sünd
Sünnerlichheeden, de typisch för de Spraaken an de Küst
(Plattdüütsch, Friesch, Ingelsch, Hollandsch) sünd.
To´n Bispill:
- fief (platt)=five(engl.)=fiif(fries.)=vijf(holl.) an de sted
vun "fünf"
- he(platt)=he(engl.)=he(fries.)=hij(holl.) as 3. Person
Singular an de sted vun "er"
- is(platt)=is(engl.)=is(fries.)=is(holl.) ahn "t"
oder "sch" as in´t Hochdüüsche "ist"
oder Allemannsche ("isch").
- dat Hülpsverb sallen/schallen (platt) - shall (engl.) -
zullen (ned.) tegen werden (Hochdüütsch) för de
Tokumst in de Konjugation (Futur).
- Een gode Översicht över de "Charakterisierung
der germanischen Sprachfamilie", de ook över Luudschuwen
un Ingväonismen geiht, is bi de Nederlandistiker vun de Universität
Wien to finnen. Ok biKontrastivlinguistik.de
gifft dat ´n gode Sied dorto.
- De Syntax is meist as in´t Hochdüütsche, to'n Bispill
köönt wi de Reeg Subjekt-Objekt-Prädikat (v.a. in Nebensätzen)
moken an de Steed vun Subjekt-Prädikat-Objekt.
Op de anner Sied gifft dat in´n Westen un Süden Övergäng
na de medeldüütschen (fränkschen) Dialekten un na de
hollandsche Spraak. Dat gifft dat bi de Wöör un in de Grammatik.
Nich ganz so klor is dat obers ook in´n Norden un Nordosten to finn
as Övergäng na't Dänsche un Schwedsche.
Klor is obers, dat de plattdüütschen Dialekten - ook över
fiefhunnert Kilometer weg - so gliek sünd, dat ´n Mekelborger,
een Holsteener, een Ostfrees un een Grunnenger fein op platt parleern köönt,
ook wenn jedereen sien Dialekt snackt. Obers mit ´n Swietzer, Swaben,
Tiroler oder Baiern geiht dat nich - in'n Gegendeel: Sülvs ´n
Hollandschen un´n Plattdüütschen köönt sick beter
verstahn, wenn jedereen sien Spraak snackt as'n Plattdüütschen
un'n Baier. Dat is de praktische Bewies, dat Plattdüütsch 'n
eegen Spraak is.
Na Baben - to the top
http://www.plattmaster.de